محەمەد شێخ عوسمان*
دەستەواژەی (ڤاتیكانی شیعە)، گوزارەیەكە بۆ یەكەمینجار سەرۆكی كۆچكردوو مام جەلال لە ستایش و وێناكردنی نەجەفی پیرۆزدا بەكاریهێناوە، ئەم ناونانە جەلالییە بۆ شارێكی پیرۆزی شوێنكەوتوانی ئایینزای شیعە، بەردەوام و لە زۆر كۆبوونەوە و گفتوگۆی میدیایی ‌و تەنانەت لە ناوەندەكانی توێژینەوەشدا لەلایەن مام جەلال-ەوە پاڵپشت بە دۆكۆمێنت و راستی مێژوویی دووپاتكراوەتەوە. ئەمەش لەپێناوی بەخشینی پیرۆزیی زیاتر بە (نەجەف) و (كەربەلا) لە ئاستی ناوخۆیی و هەرێمیی و نێودەوڵەتی، هەروەها وەك جۆرە بەرگرییەك لە نیشتمانپەروەریی شیعەكان لە عیراق تا هەموان تێبگەین، ئەوان عیراقین و ملكەچی هیچ جێگا و وڵاتێك نین عیراق نەبێت، هاوكات شێوەیەكیشە لە هاندانی حكومەتی عیراق بۆ بایەخدانی پتر بەو ناوچە پیرۆزانە لە سەرجەم رەهەندەكانی بیناسازی و شوێنەوار و پەروەردەیی و گەشتیاریی.

ئەم گوزارشتەی سەرۆك مام جەلال بۆ ناوچە پیرۆزەكانی پەیڕەوانی ئایینزای شیعە لە عیراق لەژێر ناوی (ڤاتیكانی شیعە)، تەنها لە ئاستی ناوخۆیی عیراقدا نەمایەوە، بەڵكو بەشێوەی دەستەواژەیەكی بەكارخراوی سیاسی و میدیایی لەسەر ئاستی هەرێمیی و جیهانیش رەنگدانەوەی زۆری هەبوو.

ڤاتیكانی شیعە، نەجەفی پیرۆزە

لە گفتوگۆیەكی سەرۆك مام جەلال لە مانگی حوزەیرانی(2006) لەگەڵ كەناڵی ئاسمانیی (ئەلفەیحا‌ء) و لە وەڵامی پرسیارێكدا سەبارەت بە تۆمەتباركردنی شیعە بە لایەنگریكردنی كۆماری ئیسلامیی ئێران، مام جەلال بە پوختەیەكی مێژوویی باری ئەو تۆمەتانە لەسەر شانی شیعە هەڵدەگرێت و راستی و دروستی نیشتمانپەروەریی ئەو پێكهاتەیە بەم جۆرە ساغدەكاتەوە:
یەكەم-بنەڕەتی تەشەییوع لە عیراق و لەسەر دەستی عەرەب دەستیپێكردووە، نەك نەتەوەی فارس، راستی مێژوویی ئەوەیە كە فارس پێنج سەدە بوونە شوێنكەوتە و پەیڕەوانی ئایینزای شیعە، لەكاتێكدا پێشتر سوننە بوون، لەبەرئەوە شیعەی عیراق كۆڵەكەی تەشەییوعن لە جیهاندا و بە بەردەوامیش مەرجەعە جیهانییەكانی شیعە هەر عیراقیبوون و لە عیراقیش نیشتەجێبوون، تەنها ئەو سەردەمە نەگریسە نەبێت كە رژێمی سەدام حسێن لە خاكی باب و باپیریان دەریكردن، لەبەرئەوە ڤاتیكانی شیعە نەجەفی پیرۆزە، شارە پیرۆزەكانی نەجەف، كەربەلا، كازمیە، سامەڕا هەموویان هەر لە عیراقن، مەزارگە گەورەكانی ئیمام عەلی، حسێن، كازم، عەباس هەموویان هەر لە عیراقن، لە راستیدا شتێك نییە ناوی گوێڕایەڵی و تەبەعیەی شیعەی عیراق بێت، ئەگەر بڕیار بێت قسەیەك لەسەر وابەستەیی و شوێنكەوتن بكرێت، ئەوا شیعەی ئێران سەربە شیعەی عیراقن، هەم بەپێی مەزهەب و هەمیش مەرجەع.

هەر لەو دیدارەدا سەرۆك مام جەلال دەڵێت: «لە راستیدا پێویستە لەوە تێبگەین، ئایینزای شیعە وەک مەزهەب، ئایینزایەكی عەرەبییە، جیاواز لە سەرجەم ئایینزاكانی دیكەی ئیسلام، بۆ ئەم راستییەش بەڵگە و خاڵ هەیە، ئەوەتا لە مەزهەبی ئیمام (ئەلحەنەفی) ناكۆكە لەگەڵ باڵایی بەخشین بە عەرەب بەسەر ناعەرەبەكاندا، بەڵام لە مەزهەبی شیعە و لە هەندێك شوێن و بواردا عەرەب دەخرێتە سەروو كەسانی نا عەرەبەوە، هەروەها هەر لە مەزهەبی شیعەدا باوەڕیانوایە دەسەڵاتدار (خەلیفە) پێویستە عەرەب بێت، لەكاتێكدا لە مەزهەبی ئیمام ئەلحەنەفی ئاسایی و رێگەپێدراوە ئەگەر عەرەبیش نەبێت.
بەدرێژایی مێژوو، پابەندبوون بە عیراقیبوونەوە.

هەر لە ساڵی (2006) و لە دیدارێكی سەرۆك مام جەلال لەگەڵ كەناڵی (ئەلعەرەبیە)ی سعودی لەبارەی شیعەكانی عیراقەوە دەڵێت:
شیعەكانی عیراق بە گشتی سەربەخۆ و نیشتمانپەروەر بوون و بەدرێژایی مێژوو سەلماندوویانە كە پابەندن بە عیراقەوە، نموونەیەكم لەبەردەستە و پێی دڵخۆش نیم، بەڵام هەر بۆت دەگێڕمەوە، زۆرینەی ئەفسەر و سەربازانی شیعە لە سوپای عیراقدا بەشداریی جەنگیان كرد دژ بە ئێران ئەوكاتەی سەدام حسێن شەڕی فرۆشت و پەلاماری ئێرانی دا، لەبەرئەوە شیعە لە عیراق یەكەمینیان عەرەبن و دواتریش نەجەف ڤاتیكانی ئەوانە، نەجەفی پیرۆز هەمیشە ناوەندی مەرجەعی شیعە بووە لە جیهاندا و سەماحەتی سەید عەلی سیستانی ئێستا مەرجەعێكی سەنگین و بەڕێز و رێزلێگیراوە و سەربەخۆیە و سوورە لەسەر سەربەخۆیی بڕیاری عیراقیش.

نەجەف، دەبێت شارێكی نموونەیی بێت بۆ جیهان

لە دیدارێكدا لەگەڵ كەناڵی (ئەلحوڕە) لە ساڵی (2006) دا، سەرۆك مام جەلال لەبارەی بایەخی شاری نەجەف و گرنگیی لە شارستانێتی و شوێنەواری مێژووی ئیسلامدا دەڵێت:
شارێكی پیرۆز لە نموونەی نەجەف كە ڤاتیكانی شیعەیە لە جیهاندا، پێویست بوو بیكەین بە شارێكی نموونەیی لە جیهان، ئەوە هەم باش دەبوو بۆ وێنای عیراق، ناوبانگ و شكۆی، كاتێك سەدان هەزار یان ملیۆنان سەردانی دەكەن لەبەرئەوە نییە شیعەن، بەڵكو لەبەرئەوەیە كە شارێكی پیرۆزی ئیسلامییە، ئەم شارە پیرۆزە ئیسلامییە شایانی ئاوەدانی و گەشەپێدانە، لەبەرئەوە ئێمە كاتێك هاوكاری پێشكەش دەكەین، بەڵگەی ئەوەیە ئەركی سەرشانمان بەجێ دەگەیەنین.

شیعەی عیراق، هەرگیز وابەستەی كەس نەبوون

لە دیدارێكی سەرۆك مام جەلالدا لە ناوەڕاستی (2007) و لەگەڵ رۆژنامەی (ئەلحەیات) لەبارەی سەربەخۆیی سیاسیی و ئایینی شیعەكانی عیراقەوە دەڵێت:
«باوەڕموایە شیعەكانی عیراق هەرگیز وابەستە و شوێنكەوتەی شیعەكانی ئێران نەبوون، یەكەمیان رێگەم بدە با نموونەیەكت بۆ بهێنمەوە لەبارەی مەرجەعیات، چوار مەرجەعەییەتمان هەیە لە سەرویانەوە سەماحەتی سەید عەلی سیستانی، ئەو كەسایەتیانە جیاوازن لە بیركردنەوەیان لەگەڵ ئێران لەبارەی ویلایەتی فەقیه، ئەوان هەرگیز ویلایەتی فەقیهیان ناوێت، ئەمە ناكۆكی و جیاوازییەكی گەورەیە، ئەمە بزاوتی شیوعیی جیهانیمان بیردێنێتەوە لە ناكۆكی و راجیایی نێوان چین و روسیا.

دووەمیان ئەم مەرجەعیەتانە وادادەنێن كە مەرجەعیەتی شیعەكان لە تەواوی جیهاندا و لە خاڵی سێهەمیشدا دەبێت بزانرێت نەجەفی پیرۆز ڤاتیكانی شیعەیە لەجیهاندا نەك قوم و مەشهەد، چوارەمیش دەبێت بزانن كە زۆرترین مەزاری ئیمام و پێشەوایانی شیعە لە عیراقە، ئیمامی عەلی، حسێن، عەباس، كازم، هەردوو ئیمامی عەسكەری، تەنها یەكێكیان لە مەشهەد كۆچی دوایی كردووە، بۆیە كاتێك لە ئێران دەچنە سەر مەزارەكەی دەڵێن «سڵاوی خوات لێ بێت، ئەی گۆڕ غەریب»، لەبەرئەوە هەرگیز مەترسییەك لە گۆڕێدا نییە لەبارەی وابەستەبوونی شیعەی عیراق بۆ ئێران.
عیراق نیشتمانی راستەقینەی شیعەكانە

لە دیدارێكی سەرۆك مام جەلالدا لە ساڵی (2010) و لەگەڵ رۆژنامەی (شەرق ئەلئەوسەت)ی لەندەنی لەبارەی سەربەخۆیی سیاسیی و ئایینی شیعەكانی عیراق دەڵێت:

عیراق نیشتمانی سەرەكیی شیعەیە و ئێمە باوەڕمانوایە نەجەف ڤاتیكانی شیعەیە لە جیهاندا و شوێنە پیرۆزەكان لە عیراقدا، كەربەلا، سامەرا، كازمیە و مەزارە پیرۆزەكانی ئیمام عەلی، حسێن، كازم هەموویان لە عیراقن و لەبەرئەوە وا گوزارشتی لێدەكەین كە عیراق نیشتمانی سەرەكیی شیعەیە.
*ئەو وتارە بۆ پاڵپشتی راپۆرتێكی توێژەر (مهیار كازم) لە پەیمانگای (ئەنجومەنی ئەتڵەسی) ئەمریكی نووسراوە، كە راپۆرتەكە لە ژێر ناونیشانی (هەڵكشانی ڤاتیكانی شیعە لە عیراقدا) ماوەیەك بەرلە ئێستا بڵاوكرایەوە و دەستەواژەی (ڤاتیكانی شیعە)ی بەكارهێناوە.

* سەرنووسەری گۆڤاری ئەلمەرسەد
وەرگێڕانی لە عەرەبییەوە: ئاریان محەمەد