هێما و شوناس لە شیعری (هەر کورد دەبین)ی برایم ئەحمەد دا

مەحمود عەبدولکەریم باجەڵان

شیعری " هەر کورد ئەبین" لە نووسینی نووسەرو ئەدیبی گەورەی کورد (برایم ئەحمەد)، بە یەکێک لە بەرهەمە ئەدەبییە دیارەکان دادەنرێت کە ڕەنگدانەوەی شوناسی نەتەوەیی کوردە، ئەم شیعرە کورتەیەک لەو خەباتە مێژووییە دەخاتە ڕوو کە کورد بۆ پاراستنی ناسنامە و بوونی خۆی خەباتی کردووە و قوڵایی هەستی نەتەوەیی و ڕۆحی خەباتگێڕانەی گەلی کورد نیشان دەدات.
ئەم شیعرە بە شێوازێکی بەهێزی ڕیتۆریک-ڕەوانبێژی-ی داڕێژراوە، بەو پێیەی نووسەر و شاعیر بۆ جەختکردنەوە لەسەر بیرۆکەی بەردەوامیی شوناس، مێتافۆر و دووبارەکردنەوەیەکی جوان بەکاردەهێنێت، کاتێک دەڵێت: "هەر کوردین و هەر کورد دەبین"، لێرەدا پێداگری کورد لەسەر ناسنامەی خۆی نیشان دەدات، ئاماژەیە بۆ ئەوەی کە هەر بارودۆخێک بێت دەستبەرداری نابن؛ ئەم جۆرە دووپاتکردنە ڕەنگدانەوەی هێز و ئیرادەیە، هەروەها گوزارشت لە وابەستەیی گەلی کورد بە ڕەگ و ڕیشە و مێژووی خۆیەوە دەکات.
لەهەمان کاتدا،لەم شیعرەدا کاریگەرییەکانی چەند قوتابخانەیەکی ئەدەبی ببینین:

1. قوتابخانەی ڕۆمانسی: کە شاعیر هەستی بەهێز و هەستی نیشتمانپەروەرانە دەردەبڕێت، خۆشەویستی خۆی بۆ نیشتمانەکەی و ڕەتکردنەوەی نادادپەروەری نیشان دەدات.
2. قوتابخانەی واقیعی: شیعر مامەڵە لەگەڵ بابەتگەلێکی واقیعی پەیوەست بە ململانێ و داگیرکاری دەکات، ئەمەش وای لێدەکات پەیوەست بێت بە واقیعی کۆمەڵایەتی و سیاسییەوە.
3. قوتابخانەی دەربڕینخوازی- التعبيرية-: شاعیر هەستی ئازار و توڕەیی بەرامبەر داگیرکەران دەردەبڕێت، ئەمەش ڕەنگدانەوەی ئەزموونی گەلی کوردە لە ڕووبەڕووبوونەوەی تەحەددیاتەکاندا.
هێما و شوناس لە شیعری ( هەر کورد دەبین)دا:
لە شیعری (هەر کورد دەبین)دا چەند هێمایەک کەڵک لێ وەریراوە، کە بە قووڵی ڕەنگدانەوەی شوناسی کوردن، بە ئاماژەدان بە مێژوو و خەبات و خاک نیشان دەدات کە چۆن ئەم هێمایانە لە یەکتردا تێکەڵ دەبن و شوناسێکی دەوڵەمەندی کوردی پێکدەهێنن کە ڕەنگدانەوەی مێژوو و کەلتور و پەیوەندی سۆزداری بە خاکەوە بێت، هێز و ئیرادەی گەلی کورد بۆ پاراستنی بوونی خۆی نیشان دەدات و، شوناسێکی ناوازە و هەمیشەیی پێکدەهێنن.

1. شوناوس و کوردایەتی
- هێمای کوردبوون: وشەی "کورد" لە شیعرەکەدا چەندین جار ئاماژەی پێکراوە، کە گوزارشت لە شانازی و سەربەخۆیی دەکات؛ ئەم هێمایە نوێنەرایەتی قەوارەیەکی فەرهەنگی و مێژوویی دەکات، هەروەها گوزارشت لە پەیوەندی قووڵی نێوان گەلی کورد و خاکەکەی دەکات، شوناسی کەلتوریی و سیاسی گەلی کورد نیشان دەدات.

2. داگیرکاریی و داگیرکەران
- هێماکانی داگیرکەران: شاعیر ئاماژە بە "داگیرکەری دڵ پڕ لە قین" دەکات، ئەمەش ئاماژەیە بۆ خەباتی بەردەوام لە دژی ئەو هێزانەی کە هەوڵی لێسەندنەوەی ناسنامە دەدەن؛ ئەم هێمایانە ڕەنگدانەوەی ئازار و مەینەتن و، ئەوە نیشان دەدەن کە داگیرکاری چۆن کاریگەری لەسەر ناسنامەی نەتەوەیی هەیە، نەک تەنها داگیرکاری بەڵکو پڕ لەقین و چەوساندنەوەیان پەیڕەو کردووە بەرامبەر بە شوناس و زمان و کەلتوری کورد.

3. مێژوو و ئایین
- پێش ئیسلام و پێش ئاگرپەرستی: ئەم هێمایانە ئاماژەن بۆ قووڵایی شوناسی کورد کە دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی پێش ئیسلام؛ ئەم ئاماژانە تیشک دەخەنە سەر مێژووی کورد وەک نەتەوەیەکی خاوەن ڕەگ و ڕیشەی قووڵ و نەریتی پتەو، ڕەنگدانەوەی میراتی کەلتوریی و نەریتە دێرینەکان.

4. ئازادی و خەبات
- هێمای ئازادی و خەبات: "بۆ مافی گەل و خاکەکەم، هەتا ماوم خەبات ئەکەم" ئیرادەی خەباتکردن بۆ مافەکانی گەل نیشان دەدات، ئەم هێمایە ڕەنگدانەوەی ئیرادەی بەهێزی گەلی کوردە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی نادادپەروەری و بەرگریکردن لە ناسنامەکەی،سەرەڕای نیەت پاکی لەسەرەتای شیعرەکەدا بەرامبەر هەموو گەل و میللەتانی دونیا گەر ئەوان برایانەو دۆستانە ڕەفتار بکەن، کەواتە لێرەدا شاعیر ئەوە ڕەت دەکاتەوە کە هەرگیز کورد خواستی پەلامارو شەڕەنگێزی هەبو بێت، بەڵکو تەنها بەرگری لە بوون و مانەوەی خۆی کردووە.

5. چیاکان
- چیای قەندیل و ئاگری شین: ئەم شاخانە بە هێمای خۆڕاگری و چەسپاوی دادەنرێت، نوێنەرایەتی سروشتی کورد و پەیوەندیی خەڵک بە خاکەکەیانەوە دەکات، ئەو بیرکردنەوەیە بەهێزتر دەکات کە شوناس تەنها بیرۆکە نییە بەڵکو بەستراوەتەوە بە شوێنەوە بە پێگەوە، دامەزراوی بیرو بڕوای کورد دەخاتە ڕوو، کە لە چەسپاوی چیاکان بەهێزتر بیرو باوەڕی مرۆڤە.

کاریگەری هێماکان لەسەر شوناسی هاوچەرخی کورد
هێماکانی پەیوەست بە شوناسی کوردەوە ئامرازگەلێکی بەهێزن کە شانازی و سەربەخۆیی لەدەروونی نەوەی نوێ و هاوچەرخدا پەروەردە دەکەن و بەشداری لە خەباتی مافەکاندا دەکەن و کەلتور و بۆماوەکان دەپارێزن؛ ئەم هێمایانە ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕن لە داڕشتنی ناسنامەی هاوچەرخی کورد، وای لێدەکەن لە چوارچێوەی جیهانی و ناوخۆییدا زیاتر دیار و چەسپاوتر بێت.
(برایم ئەحمەد) بەم شیعرەی هەستی نیشتیمانی و نەتەوەیی لەدەروونی منداڵ و گەنج و لاوەکاندا زیندوو ڕادەگرێت، خوێندنەوەی و وتنەوەی بەتایبەت بەو ئاوازەوە، کە خاتوو ( شاناز برایم ئەحمەد) بۆی داناوە، هەستێکی چێژ بەخش و لەهەمان کاتدا حەماسیی ئەرێنی لە ناخدا دەچەسپێنێت.

1. پەرەپێدانی شانازیی و سەربەخۆیی
هێماکانی وەک(کورد)و(چیا)کان، پاڵپشتی لە شانازیکردنی نەتەوەیی لە نێو نەوە نوێکاندا دەکەن، هەروەها هاندەرێکی باشن بۆ هەستکردن بە ئینتیمای شوناسی کوردایەتی و ئەمەش خۆی لە خۆیدا هەستی یەکگرتوویی و یەکپارچەیی لە نێو تاکەکانی نەتەوەی کوردا دەچەسپێنێت.

2. درێژەدان بە خەبات بۆ مافەکان
هێماکانی گوزارشت لە پابەندبوونی گەلی کورد بە خەبات بۆ مافەکانی خۆیان دەکەن، بەهاکانی پەیوەست بە ئازادی و دادپەروەری ڕەنگدانەوەی ئیرادەی کوردە بۆ گەیشتن بە خواستە سیاسی و کۆمەڵایەتییەکانی، کاریگەری لەسەر بزووتنەوەی هاوچەرخی خۆی هەیە.

3. پاراستنی کەلتور و بۆماوەکان
هێما مێژووییەکانی وەک “پێش ئیسلام” بە بەشێک لە میراتی کەلتوری دادەنرێت، یارمەتی پاراستنی داب و نەریتی کوردی دەدات، ناسنامەی کەلتوری لە بەرامبەر جیهانگیریدا بەهێز دەکات.

4. پەیوەست بوون بە زەویەوە
- خاک و نیشتمان بە هێمایەکی بنەڕەتی شوناس دادەنرێت، پابەندبوون بە بەرگریکردن لە خاک، ڕەنگدانەوەی گرنگی پاراستنی شوناسە لە چوارچێوەی ململانێ بەردەوامەکاندا، ئەمەش ڕۆحی نەتەوەیی بەهێز دەکات.

5. ئیلهامبەخشی بزووتنەوەی سیاسی
هێما شیعری و ئەدەبییەکان ئیلهامبەخشن بۆ بزووتنەوەی سیاسی کورد، لە دیالۆگ و مشتومڕە سیاسییەکان بۆ بەرەوپێشبردنی ناسنامەی کورد و پشتیوانی لە داواکارییەکانی سەربەخۆیی بەکاردەهێنرێن.