لە یادی مورافەعە گەورەکەی سەرۆک مام جەلال-دا بۆ کوردستانی بوونی کەرکوک

رۆژی نۆی فێبرایەری ۲٠٠٤ ئەو کاتەی کە عێراق تازە لە دەست دڕندەترین رژێمی دیکتاتۆریی رزگاریی ببوو، سەرۆک مام جەلال لە پاڵ هەڵگرتنی هەموو خەمە نیشتمانی و نەتەوەیی و چینایەتییەکانی گەلەکەی  بێجیاوازیی، خەمە سەرەکییەکەی گەلی کوردستانیشی لە هەموو کۆڕ و کۆبوونەوەیەکدا بە بیر دەهێنایەوە، ئەویش دیاریکردنی چارەنووسی ئەو ناوچانەبوو کە بەر شاڵاوەکانی تەعریب و راگواستن و پاکتاوی نەژادیی کەوتبوون کە شاری کەرکوک خاڵی یەکلاییکردنەوەی ئەو کێشە ئاڵۆزە ئیداریی، قانونی، جوگرافی و مرۆییەیە.

سەرۆک مام جەلال لەو کاتەدا کە ئەنجومەنی حوکم  وڵاتی بەڕێوە دەبرد کۆبوونەوەیەکی تەرخان کرد بۆ راستییە مێژویی، جوگرافی، سیاسی و مرۆییەکانی کوردستانیی بوونی کەرکوک و دەورووبەری بۆ ئەو مەبەستەش سەرباری سەرچاوە مێژوییە ئەکادیمییەکان، چەند نەخشەیەکی سەردەمە جیاجیاکان لەوانە هی عوسمانلییەکانی خستە روو تا هیچ بیانوویەک نەمێنێت بۆ درێژەدان بە سیاسەتە چەوتەکانی حکومەتە یەک لە دوایەکەکانی عێراق و دەستە بژێری تازەی عێراقی نوێش دەرس و پەند لەو رابردوە تاڵە وەربگرن و هەمان ئەو چەوتی، خوار و خێچییە دووبارە نەکەنەوە، بەڵام بەداخەوە دووبارەیان کردووتەوە.

سەرۆک مام جەلال  ئەو هەوڵ و ماندوو بوونەی لەو پێناوەدا بوو تا شێواز و مۆرکێکی قانونی ببەخشێت بە سەندنەوەی مافەکان بۆ خاوەنەکانیان، بێ توندوتیژیی و بە رێککەوتنی هەمووان ئەو گرێ کوێرەیە بکرێتەوە. بۆیە رۆژی نۆی شوبات بووە مێژوییەکی پرشنگدار لە خەبات و ماندووبونی سەرۆک مام جەلال و یەکێتییەکەی و تەواوی هێزە سیاسییەکانی کوردستان و گەلی کوردستانیش، کە هیچ تێکۆشەرێکی عێراقییش لاری نەبوو لە ئاست سەلماندنی ئەو بەڵگە مێژوییانەی کەسەرۆک مام جەلالی مەزن خستنیە روو کە لە مورافەعەیەکی بێ وێنە لە قەڵەم دەدرێت لە بەردەم مێژوودا، هەر ئەو مورافەعەیەش بووە بەردی بناغە ئیلهامی مادەی ٥۸ی قانونی ئیدارەی دەوڵەت و دواتریش مادەی ۱٤٠ی دەستور کە تایبەت کرا بۆ یەکلاییکردنەوەی مەسەلەی ئەو ناوچانەی رژێمی لەناوچو بۆ مەرامی شۆڤێنیی رووخسار و  دیمۆگرافیای شێواندبوون کە جگە لە کەرکوک چەندین ناوچەی ناوەڕاست و باشووری عێراقیشی گرتبووەوە.

هیچ کەسایەتییەکی سیاسی و قانونیی دەوڵەتدار لەئاستی عێراق و کوردستاندا وەک سەرۆک مام جەلال چارەسەری بۆ کێشەی کەرکوک و ناوچە کێشە لەسەر بووەکانی تری کوردستان و عێراق نەدۆزیوەتەوە، لە بەشەکەی کوردستان هەمیشە ئەوە دووپات ئەکاتەوە کە "شەڕی یا  کەرکوک و  خانەقین یان تا ماوین ئەجەنگین هەر بەردەوامە، بەڵام  بە زمانی دیالۆگ و رێککەوتن و بنەما قانونیی دەستورییەکان نەک بەزەبری چەک و تووند و تیژیی، مامەڵەکردنیش لەگەڵ ئەم مەسەلەیەدا دەبێت زۆر ورد و ژیرانە بێت کە وەک نەشتەرگەریی مێشک وایە، دەبێت زۆر وریا بین". 

داکۆکی سەرۆک مام جەلال لە کوردستانیی بوونی کەرکوک کە مێژوییەکی زۆر دوور و درێژی هەیە بووە فاکتەرێک کە هەموو پێکهاتەکانی ئەو ناوچانە بە نەخشەی رێگەی جەنابیان قایل بن. هەرچەندە جاروبار هەندێک لایەن چ کوردستانیی، چ عێراقیی و چ دەرەکیی  پەلەقاژەیان دەکرد بۆ تێکدانی ئەو بەرنامەیە و سەپاندنی ئەجیندای خۆیان، بەڵام هەر رێگە چارەکانی سەرۆک مام جەلال جێی خۆیان گرت و حکومەتی فیدراڵیی  قایل بوو کە ئەوەی پەیوەستە بە قەرەبوو  کە لە بڕگەیەکی مادەی ۱٤٠ دا  جێبەجێی بکات .

مورافەعەکەی نۆی فێبرایەر ی ۲٠٠٤ کە لاپەڕەیەکی گەشی ترە لە سەدان هەزار لاپەڕەی خەباتە مەدەنی و سیاسییەکەی  سەرۆک مام جەلال و یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان و تێکۆشەرەکانی، راستیی جیهانبینیی وروانینیی واقیعی سەرۆک  تاڵەبانی  دەسەلمێنێت بۆ گەڕانەوەی کەرکوک و ناوچە کێشە لەسەرەکانی تر، لەرێی دانووستان و دیالۆگی بنیاتنەر، هەر ئەو گیانی بیر کردنەوەیەش بوو کە پێگەی کورد وەک پێکهاتەیەکی گرنگ لە کەرکوک لەلایەن هێزە سیاسییەکانی تری عێراقەوە بە تورکمان و كلد، ئاشوریی، عەرەب و ئەوانیترەوە  مامەڵەی لە تەکدا کراوە، نەک هەر ئەوە، بەڵکو جێگەی  متمانەیەکی بەهێزیان بوو بۆ  بەڕێوەبردنی دەسەڵاتە گرنگ و قورسەکانی ئەو ناوچانە کە لە سایەیدا هەموو پێکهاتەکان هەستیان بەئۆقرەیی و ئارامیی کردووە. هەمیشە رێنمایی و فەرمانەکانی  سەرۆک مام جەلال  بۆ پێشمەرگە و هێزە چەکدارەکان و ئیدارە و لێپرسراوانی ئەم ناوچانە، مامەڵەی بەیەک چاو سەیر کردنی هەموو پێکهاتەکان  و دوور لە خۆسەپاندن و تەنگ پێ هەڵچنین و گێچەڵ پێکردن  بێت، سەبارەت بە هەر گۆڕانکاریی  و پێشهاتێکیش  فەرمان و ئامۆژگارییەکان هەر هەماهەنگیکردن بووە لەگەڵ حکومەی فیدراڵ و لە ئاست مەسەلە سەربازیی و ئەمنییەکانیشدا جەنابیان  هەمیشە تەئکیدیان لەسەرهاریکاریی و ئاڵوگۆڕی زانیارییەکان کردووە لەگەڵ فەرماندەی گشتیی هێزە چەکدارەکان بەوپێیەی ئەو هێزانە بەشێکن لە سیستمی بەرگریی عێراق، هەر بۆیە لێپرسراویەتیی هەرە گەورەی کەرکوک و ناوچەکانی تر بە پێکهاتەی کورد سپێرابوو.

بە داخەوە لەکۆتاییەکانی ساڵی ۲٠۱۲ ەوە بەو گیانە مامەڵە لەگەڵ ئەو میتۆدو روانینە راست و رەوان رەوایەدا نەکرا کە زامنی  بەهێزیی پێگەی کورد بوو لە  کەرکوک و ناوچە کێشە لەسەرەکانی تردا، بەڵکو نەهجێک پەیڕەو کرا کە رێک لە دژی بەرژەوەندییەکانی  کۆمەڵانی خەڵکی ئەو ناوچانە بوو، سەرەنجام ئەوەیشی لەو چەند ساڵەدا بەدەستهاتبوو لە دەستبچێت، ئەوەش دەرەنجامی چەندین پێشلکاریی دەستوریی و خۆسەپاندن و بەبێ هەماهەنگی جێگیر کردنی هێز لە ناوچە جیاجیاکانی چوارچێوەی مادەی ۱٤٠ و چەندینی تریش. ئێستاش لەیادی ئەو رۆژی مورافەعەیەدا ئەگەر دەرفەت بڕەخسێت  و بوار مابێت هەقە ئەو  گیانی کارکردن و روانینە ببوژێتەوە، بە تایبەتیی (ی.ن.ک) ئەو چەکە بەهێزەی سەرۆک مام جەلالی مەزن بهێنێتە شەڕگە سیاسییەکە  کە مورافەعەکەی پێ بەڕێوە برد و بە یەکڕیزییەوە مادەی ٥۸ لە قانونی ئیدارەی دەوڵەت و مادەی۱٤٠ ی لەدەستوری عێراقدا پێ چەسپێنرا، کە مادەیەک تا دەستوری عێراق کاری پێ بکرێت ئەویش هەر دەمێنێت و بەهای خۆی دەمێنێت و نابێت هەلومەرجەکانی رابردوو کە دوای پەلاماردان و دەستدرێژییەکانی داعش سەپاندبووی  کاربکاتە  سەر ئەم قۆناغە. ئەوەش ئەرکی ئەم قۆناغەی خەباتی نوێی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان و تێکۆشەرەکانیەتی لەگەڵ هەموو ئەو هێزە کوردستانی و عێراقییانەی کە بەراستی گەرەکیانە مادەی ۱٤٠ و مادەکانی تری دەستور جێبەجێ ببێت و کەرکوک و ناوچەکانی دەوروبەری و ناوچە کێشە لەسەرەکانی تر ببنەوە مێرگی پێکەوە ژیان و عێراقە بچوککراوەکە کە لە سایەی بیردۆز و روانینەکانی سەرۆک مام جەلالدا هەموان شانازییان بە ئارامی و بە ئاشتی پێکەوە ژیانەکەی دەکرد و ئەو رۆژگارەی کە  کەرکوک سیمبولی  برایەتی و تەبایی  پێکهاتەکان بوو.

ئەمڕۆش کە بیست ساڵ تێپەڕ دەبێت بەسەر ئەو رۆژە گرنگەی کە سەرۆك مام جەلال  کوردستانی بوونی  کەرکوك ناوچەکانی تری بازنەی سیاسەتی تەعریبی بۆ سەرکردەکانی عێراق و جیهان سەلماندەوە، لە هەر کات زیاتر (ی. ن. ك.) سورە لەسەر  خەبات و تێکۆشانە نەپساوەکەی بۆئەوەی ئەو راستییە مێژوییەی کەرکوك نەکەوێتە ژێر تەپ و تۆزی ناکۆکییە ناوخۆییەکان و بەرژەوەندیی ئەم لایەن و ئەو لایەنی ناوخۆیی و هەرێمایەتی، هەر بۆیە لە هەڵبژاردنەکەی مانگی دیسامبری رابردوودا  زۆرینەی کوردسییەکانی ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوکی بەدەست هێنا، ئەوەش ئاماژەیەکە کە هەم جەماوەری گەلەکەمان لەو ناوچانە، هەم یەکێتییە تێکۆشەرەکەیان درێژە بە رێبازە راست و رەواکەی سەرۆك مام جەلالی مەزن دەدەن لە بەدیهێنانی دروشمە دێرینەکەی یا کەرکوك یا خانەقین، یا تا ماوین دەجەنگین، جەنگێك کە لە رێی سندوقەکانی دەنگدان، وتوێژی سیاسیی، دیپلۆماتیی و چەسپاندنی گیانی پێکەوە ژیان لە ناو پێکهاتەکان و روونکردنەوەی راستییە دەستورییەکان، سەرکەوتن بەدەستهێنێت.